“Er bestaan geen goede leugenaars. Alleen slechte luisteraars.” (Mark Mc.Clish)

Intuïtief voel je soms wel aan dat iemand met de waarheid een loopje neemt. Aarzelend spreken of meer uitleg geven dan nodig is, kan wijzen op een leugen. Of de leugenaar kan zichzelf gaan tegenspreken en zo door de mand vallen.

Maar gehaaide manipulators en leugenaars zullen hun leugen vaak in een heleboel waarheid verpakken zodat het niet gemakkelijk is om te weten wat er nu gelogen is of welke informatie ontbreekt. Sinds enkele jaren gebruikt de FBI een nieuwe tool om misleiding beter te kunnen herkennen via taalpatronen: statementanalyse.

Piet Baete volgde de opleiding bij de FBI en vertelt in zijn boek aan de hand van cold cases uit Vlaanderen hoe je de rode vlaggen kan herkennen die wijzen op leugens en bedrog. Enkele technieken gebruikte je misschien zelf ooit om een leugentje te verdonkeremanen. Maar vaak zijn het ook kleine versprekingen of ‘lekken’ uit je onbewuste, waardoor je jezelf verraadt.

Onzichtbaar worden

Hier verstop je je als het ware in de massa. Misschien heb je in je pubertijd ook ooit gezegd dat iedereen in de klas slechte punten had voor een vak. Zo wordt jouw eigen schuld wat minder zichtbaar. Natuurlijk pakte dat bij je ouders vaak niet. Maar wat met een verdachte die gevraagd werd of hij ook verhoord is in verband met de moord op zijn vriendin. Als het antwoord dan is: ‘De politie heeft iedereen uit haar buurt ondervraagd – familie, collega’s, vrienden… Dat was om een zo goed mogelijk profiel van haar te kunnen krijgen’. Dan is dat duidelijk een rode vlag, niet enkel omdat de verdachte zich wil verstoppen maar ook omdat hij ongevraagd uitlegt waarom iedereen werd verhoord.

Negaties

Alles wat je expliciet ontkent, kan wijzen op een gevoelig punt.  Wanneer je aan je voortuin een bordje hangt ‘dit is geen hondentoilet’, dan is dat niet per se om mensen duidelijk te maken wat het niet is, want je voortuin is heel wat zaken niet: het is geen parkeerplek, geen rustplek, geen park, geen vuilbak en noem maar op. Je zegt dat het geen hondentoilet is omdat je het beu bent om steeds de hondendrollen op te ruimen. Het ligt dus gevoelig. Zo zegt oud-minister Vanden Boeynants tijdens zijn persconferentie: ‘ik weet niet waar ik vandaan kom’. Omdat geen enkele journalist hem daar een vraag over stelde, wijst het op een gevoeligheid.

Afhankelijke woordjes

Dat zijn kleine woordjes die op zich niet echt veel betekenen zoals maar, slechts, meer dan, gewoon. Deze woordjes geven eigenlijk een inkijk in wat de spreker onbewust denkt. Bijvoorbeeld bij een acoholcontrole vraagt een agent: ‘Hoeveel hebt u gedronken, meneer?’ Als het antwoord ‘twee pintjes’ is, ben je als agent redelijk gerustgesteeld. Maar wat denk je van: ‘gewoon, twee pintjes’, of ‘maar twee pintjes’. De bestuurder weet dat het er zes waren en voegt onbewust het woordje ‘maar’ of ‘gewoon’ toe en geeft zo inkijk in zijn onbewuste gedachten.

Haperingen

Een teveel gebruik van ‘euh’ of wanneer je de vraag herhaalt, kan dat er op wijzen dat je twijfelt en nadenkt over je leugen:

‘Waar zat je gisteren?’

‘Euh waar zat ik gisteren…’

Zo bespreekt Piet 18 rode vlaggen die kunnen aangeven of iemand liegt of manipuleert. Eén of twee zo’n vlaggen kunnen toeval zijn, maar als je er teveel vindt, wordt er misschien een loopje met de waarheid genomen. Statementanalyse is dus een bondgenoot voor al wie de manipulators en leugenaars in zijn of haar omgeving wil ontmaskeren.

Leestip: Baete Piet, Ontmasker de leugenaar, Hoe statementanalyse cold cases kan oplossen maar ook je leven verandert, Manteau, 2022.